Ὁ Τεχνοπίθηκος καί ἡ ἀλήθεια: ἡ Τεχνητή Νοημοσύνη, ἡ ἀνθρώπινη ἀναβάθμιση, ὁ ναρκισσισμός καί ἡ ἱστορία τοῦ Δυτικοῦ πολιτισμοῦ

Μία ἀπό τίς σπάνιες μορφές τῆς διεθνοῦς Ὀρθοδοξίας, ὁ π. Νικόλαος Λουδοβίκος εἶναι συνάμα ἕνας παπάς σάν ὅλους τούς ἄλλους. Μπορεῖ νά ἔχει ἐκδώσει σημαντικές μελέτες πού ἔχουν μεταφραστεῖ σέ δέκα γλῶσσες, μπορεῖ νά ἔχει περάσει ἀπό τά λαμπρότερα πανεπιστήμια τοῦ κόσμου —ἀπ’ τήν Σορβόννη ὥς τό Καίμπρητζ, γιά νά καταλήξει σήμερα στό Πανεπιστήμιο Ἰωαννίνων ὅπου εἶναι καθηγητής— μπορεῖ να διατηρεῖ ἐπικοινωνία μέ τίς πιο ἐπηρρεαστικές φωνές τῆς παγκόσμιας θεολογίας —«ἕνας ἀπό τούς σημαντικότερους Εὐρωπαίους θεολόγους σήμερα», κατά τόν ἀρχιεπίσκοπο Καντέρμπουρι, Ρόουαν Οὐίλλιαμς, ή, ὅπως γράφει καθηγητής τοῦ Καίμπριτζ στό Modern Theology «ἕνας ἀπό τούς βαθύτερους θεολόγους πού γράφουν τόν 21^ο αἰῶνα»— ὁ π. Νικόλαος ἐξακολουθεῖ τίς Κυριακές νά λειτουργεῖ στό μικρό προάστιο τοῦ Χορτιάτη Θεσσαλονίκης καί νά κηρύττει στίς μοναχές. Ἐκεῖ καί μέ ὑποδέχεται, πρίν κατευθυνθοῦμε ἀκόμη πιο ψηλά στό ὅρος, ἐκεῖ πού φαίνεται πιά ἡ Θεσσαλονίκη ν’ἁπλώνεται προς κάθε κατεύθυνση τοῦ Θερμαϊκοῦ. Χειμαρρώδης, ὁ π. Νικόλαος μιλᾶ γιά τήν μυθιστορηματική ζωή του, γιά τήν ἐν Χριστῶ ἐλευθερία, γιά τό πάθος του γιά τήν μουσική, μιλᾶ γιά τήν κατάσταση τῆς ἑλληνικῆς διανόησης πού ὅπως πολλοί ἄλλοι διαπιστώνει μέ πικρία τόν μεταπραττικό της χαρακτήρα… «Αὐτό πού μέ βοήθησε εἶναι ὅτι νιώθω Εὐρωπαῖος. Τό λέει ἄλλωστε καί τό ὄνομά μου, Λουδοβίκος —οἱ πρόγονοί μου εἶχαν ζήσει πολλά χρόνια στήν Γαλλία, ὥστε τούς ἔδωσαν τό παρατσούκλι γιατί δέν μιλοῦσαν, ὅταν ἐπέστρεψαν, καλά ἑλληνικά…»

Ἀκροβατώντας, ὅπως πάντοτε, μεταξύ φιλοσοφίας, ψυχολογίας καί θεολογίας, ὁ π. Νικόλαος Λουδοβίκος συζητᾶ μέ τήν «ΕτΚ» γιά τό νέο βιβλίο του «Ὁ Τεχνοπίθηκος καί ἡ ἀλήθεια» πού κυκλοφορεῖ ἀπό τίς ἐκδόσεις «Ἀρμός» —ἕνα βιβλίο πού, ὅπως ἐξηγεῖ στόν ἐπίλογο, δείχνει ἀκριβῶς αὐτό πού ἡ τεχνητή νοημοσύνη δέν μπορεῖ νά κάνει: νά θέσει, γιά ἀρχή, ὑπαρξιακά ἐρωτήματα. Σέ μία ἐποχή ὅπου τά κλασικά μεταφυσικά ἐρωτήματα δέν ἰσχύουν πιά, ἡ βιοτεχνολογία καί ἡ τεχνητή νοημοσύνη θέτουν ἐρωτήματα πού δέν ἀπευθύνονται στόν ἄνθρωπο στήν οὐσία του, ἀλλά μιλοῦν σέ ἕνα νέο στυλ, μιλοῦν τήν γλώσσα τῆς ἐπιθυμίας…

— πάτερ Νικόλαε, στό βιβλίο σας, ὅπως καί σέ πολλά ἄλλα, ἐπιχειρεῖτε πρωτίστως μία γενεαλογία τοῦ σύγχρονου Δυτικοῦ ὑποκειμένου…

Ἡ προέλευση τοῦ Δυτικοῦ ἀνθρώπου εἶναι σύνθετη. Σχετίζεται μέ μία ἑρμηνεία τοῦ Χριστιανισμοῦ, μέ τήν πρόσληψη τοῦ ρωμαϊκοῦ πνεύματος καθώς καί τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς φιλοσοφίας. Εἶναι ὁ τρόπος πού κατενοήθησαν καί συνδέθηκαν μεταξύ τους αὐτά, πού γεννᾶ τόν Δυτικό ἄνθρωπο. Ἐγώ ὅμως, τό τονίζω, μιλῶ γιά Ἑλληνοδυτικό ἄνθρωπο. Ὁ κόσμος αὐτός —καί αὐτό εἶναι θεμελιῶδες— εἶναι ἐνιαῖος παρότι διαφορετικός. Οἱ διαφοροποιήσεις δέν μειώνουν τήν κοινή μήτρα. Ἑπομένως ἀφήνοντας πίσω τήν ἄρνηση τῆς Ἀνατολῆς ἀπό τήν Δύση ἤ τό ἀντίστροφο, ἐγώ ἐντάσσομαι σέ ἕνα νέο ρεῦμα, πού μιλᾶ γιά τόν Ἑλληνοδυτικό κόσμο. Ὁ Ἑλληνοδυτικός αὐτός κόσμος εἶναι Χριστιανικός —αὐτό εἶναι πού δέν κατάλαβε ὁ Καστοριάδης, πού μίλησε μέν γιά Ἑλληνοδυτικό κόσμο, ὅμως ὄντας ἄθεος ἀδυνατοῦσε νά καταλάβει τήν φοβερή ὀντολογική ὑπαρξιακή δυναμική τοῦ Χριστιανισμοῦ στήν διαμόρφωση τῆς Εὐρώπης καί τοῦ κόσμου. Εἶναι σημαντικό νά βλέπουμε ὄχι μόνο τίς διαφοροποιήσεις ἀλλά καί τίς συγκλίσεις καί τίς συμπληρώσεις.

Λοιπόν, οἱ δύο πόλοι αὐτοῦ τοῦ κόσμου, γιά ἱστορικούς λόγους, παρέμειναν διαιρεμένοι. Μέ τό Σχίσμα, εἴχαμε κι ἄλλα τεκμήρια γιά τήν διαίρεση. Αὐτό πού μετράει, ὅμως, εἶναι νά καταλάβουμε ὅτι ὁ σύνδεσμος δέν χάθηκε ποτέ. Αὐτό συνέβη μετά τό Σχίσμα, καί τό ὅριο εἶναι ἡ Δ΄ Σταυροφορία, ὅταν πλέον ἦρθαν οἱ Δυτικοί ὡς ἐχθροί μας, καί τότε ἐγκαινιάστηκε αὐτό πού  ὀνομάζω «πολιτιστικοί πόλεμοι». Αὐτό ἰσχύει καί γιά τίς δύο πλευρές —καί ἀπό τούς δυτικούς εἴχαμε τότε τόν Καρλομάγνο πού προβάλλει ὡς αὐτοκράτορας τῆς Δύσης, καί τήν παράλληλη ὑποτίμηση τοῦ «rex graecorum», ὁ ἴδιος δε ὁ ὅρος γραικός σήμαινε ὅ,τι χειρότερο μπορεῖ νά φανταστεῖ κανείς. Ὁ ἄλλος πλέον προβάλει ὡς ριζικά διαφορετικός, καί ριζικά ξένος. Ἀναδύεται στόν ὁρίζοντα ὡς ἐπίβουλος. Αὐτό ὅμως, σύμφωνα μέ τήν εἰκόνα πού διαμορφώνεται πλέον σήμερα, εἶναι ψευδές. Δουλεύοντας συστηματικά τά τελευταῖα χρόνια στά κείμενα, βλέπω ὅτι πηγή τοῦ Αὐγουστίνου εἶναι ὁ Ὠριγένης, πηγή τοῦ αὐτοαναφορικοῦ ὑποκειμένου, τῆς αὐτοκαθολικοποίησης, ὅπως δείχνω στον άρτι εκδοθέντα δεύτερο τόμο του αγγλικού βιβλίου μου  Analogical Identities, εἶναι ὁ Εὐάγριος. Ἐκεῖ ξεκινᾶ τό νεωτερικό ὑποκείμενο. Καί ἀπέναντι στόν Εὐάγριο δέν στέκεται μόνο ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής καί ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ἀλλά καί ὁ Θωμᾶς Ἀκινάτης, καί ὁ Ντούνς Σκότους. Ἄν, λοιπόν, τά συμπεράσματα τῆς ἔρευνάς μου  εἶναι σωστά, αὐτό σημαίνει ὅτι καί ἡ Δύση θέλει νά ξεπεράσει τό νεωτερικό ὑποκείμενο, καί νά ὑποδεχτεῖ μία σύνθετη θεωρία περί εαυτού, στήν ὁποία ἐμεῖς ἔχουμε προηγηθεῖ. Ἔχει λοιπόν κάποιες κοινές μέ μᾶς ἀφορμήσεις. Εἶναι όμως κοντά σ’αὐτό στό ὁποῖο καί ἡ δική μας ἰδιαιτερότητα συγκλίνει. Ἡ ἔλλειψη ουσιαστικής έρευνας στήν Ἑλλάδα ἐμποδίζει, δυστυχῶς, αὐτή τήν σύνθετη, πολυπρισματική θεώρηση, πού ἐπιτρέπει νά δοῦμε τέτοιου εἴδους πράγματα, πού ἀλλιῶς δέν φαίνονται.

— Ἕνα ἀπό τά χαρακτηριστικά πού προσδίδετε σέ αὐτό τό νεωτερικό ὑποκείμενο εἶναι, βεβαίως, ὁ ναρκισσισμός…

Πλέον δέν μιλάω γιά ναρκισσισμό, ἀλλά γιά μεταναρκισσισμό, πού πάει ἕνα βῆμα παρακάτω. Ὁ ναρκισσιστής δημιουργεῖ σχέσεις τίς ὁποῖες ἐλέγχει. Ὁ μεταναρκισσιστής δέν ἔχει ἀνάγκη κἄν τίς σχέσεις! Ὑπῆρχε, για παράδειγμα, πρίν κάποια χρόνια ἕνα τέτοιο κίνημα πού λεγόταν «σκληροί ἄνδρες» καί ἔλεγε ἀκριβῶς αὐτό, νά μην κάνουν καθόλου σχέσεις οἱ ἄνδρες ἤ ἄν κάνουν, νά ἐλέγχουν τίς γυναῖκες. Χάνουμε έτσι τό νόημα τοῦ γάμου, λέω εν παρενθέσει. Ἄν ἕναν ἄντρα τόν ἀφήσεις, θά κάνει σχέσεις μέ πολλές γυναῖκες. Τό θέμα εἶναι ότι, μέσα στό γάμο, αὐτό ἐλλογοποιεῖται, γίνεται οἰκογένεια, γίνεται βάθος, καί μπορεῖς νά ἀγαπήσεις καί νά πονέσεις, μέ στοργή.  Τό ἴδιο καί ἡ γυναίκα, μέσα στόν γάμο ἀξιοποιεῖ  σημαντικά χαρίσματά της. Αὐτό πού προβάλλεται σήμερα, μέσα ἀπό τήν πορνογραφία, εἶναι ἡ γυναίκα, αλλά και ο εαυτός γενικά, ὡς εργαλείο ηδονής. Αὐτό εἶναι πρόβλημα καί γιά τόν ἄνδρα καί γιά τήν γυναίκα, ἐπειδή  γίνεται και  αὐτή σάν τόν ἄνδρα και προσλαμβάνει αὐτή τήν ἐπιθετική  και απρόσωπη σεξουαλικότητα.  Στήν πραγματικότητα, ὄμως, ἡ γυναίκα παιδαγωγεῖ τόν ἄνδρα.  Γι’αὐτό, στην αφήγηση της «Γενέσεως», ο όφις πλησιάζει  πρώτα τή γυναίκα στόν παράδεισο, γιατί εἶναι πιο πνευματική ἀπό τόν ἄνδρα, και αυτός την εμπιστεύεται και θα την ακούσει εν συνεχεία.

Ὅταν ἡ θέληση γιά δύναμη  του μεταναρκισσικού ανθρώπου, λοιπόν,ἀνακαλύψει τό σῶμα καί τήν βιολογία —καί αὐτά, στόν Δυτικό κόσμο, ὁ Νίτσε τά ἀνακάλυψε— θέλει νά τά ἐπεκτείνει ἀπόλυτα. Καί αυτό συνδέεται μέ τόν μηδενισμό, μέ τόν ὁλοκληρωτισμό, μέ τήν ἀτέλειωτη ἀναβάθμιση τοῦ ἀνθρώπου πού κανείς δέν ξέρει ποια εἶναι τά ὅριά της, καί μέ ποιο κριτήριο θά θέσουμε ἐμεῖς αὐτά τά ὅρια.

— Ὑπάρχει ἐναλλακτική σέ αὐτήν τήν ἀκραία, ὅπως τήν χαρακτηρίζετε, ἀναβάθμιση;

Ἡ ἀκραία ἀναβάθμιση δέν ἔχει κριτήρια παρά μόνο τήν ἐπέκταση τῆς ἐσωτερικῆς αὐθυπέρβασης, ἕνα κριτήριο δηλαδή μηδενιστικό καί σκοτεινό. Ἀπό ἄποψη θεολογική, ἀπό τήν ἄλλη, τά ὅρια εἶναι πολύ ἁπλᾶ, ἡ ἀναβάθμιση εἶναι πνευματική, ἀκολουθῶντας τόν Χριστό ἀποκτᾶμε τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ, ἀποκτᾶμε τήν δυνατότητα να… περπατᾶμε πάνω στό νερό. Αὐτό μοῦ ἔδειξαν οἱ ἅγιοι πού γνώρισα στήν ζωή μου, ὁ ἅγιος Παΐσιος, ὁ ἅγιος Πορφύριος. Μιλᾶμε ἔτσι γιά μία ἀναβάθμιση ὀντολογική, μέσα από μία διαλογική ἀμοιβαιότητα/κοινωνία θείας καί ἀνθρώπινης φύσεως. . Η πνευματική αυτή αναβάθμιση είναι πολύ ανώτερη από την  τεχνολογική και μπορεί να παιδαγωγήσει και οριοθετήσει την τελευταία.  Ὁ Χριστός δίνει ὅλες τίς ἰδιότητες του Θεού στήν ἀνθρώπινη φύση, γίνεται Θεάνθρωπος στήν ἐνσάρκωσή του

Αὐτά εἶναι πράγματα πού δέν τά καταλαβαίνουν καλά οἱ Δυτικοί Χριστιανοί. Εἶναι σά νά ἔχεις μυωπία καί νά μην βλέπεις παραπάνω ἀπό δέκα μέτρα μπροστά —δέν μπορεῖς νά πεῖς, «θέλω νά πετάξω!». Αὐτή εἶναι ἡ προοπτική πού τούς λείπει, δέν μποροῦν νά κάνουν αὐτό πού δέν μποροῦν νά δοῦν. Ὁ Καθολικός θεωρεί πως  οἱ ἀξιομισθίες τοῦ Χριστοῦ πολλαπλασιάζονται στήν Θεία Λειτουργία, εἶναι ἄπειρες, πήγαινε λοιπόν νά τίς ἀγοράσεις ἀπό τήν Ἐκκλησία. Καί ὁ Προτεσταντισμός, μέ τό sola fidei, τό δόγμα ὅτι μόνο ἡ πίστη σώζει, στήν ἴδια βάση στηρίζεται, εἶναι ἡ ἴδια νοοτροπία, μία νομική λύτρωση.  Ὅμως, ὅπως τό λέει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, η Σάρκωση του Λόγου δέν γίνεται γιά λόγους νομικής εξαγοράς αμαρτιών, μά για  «τό ἁγιασθῆναι  τω ἀνθρωπίνω τοῦ Θεοῦ τόν ἄνθρωπο».  Καμία κληρονομική ἐνοχή δέν ὑπάρχει στούς Πατέρες.  Δυστυχῶς, ἡ ἰδέα πού ἔχουν γιά τόν Θεό πολλοί ἄνθρωποι εἶναι χυδαία, εἶναι τέτοια πού ἄν τήν εἴχαμε κι εμείς θά ἤμασταν ἄθεοι. Πολλές φορές λέω, «εἶμαι πιστός γιά τούς ἴδιους λόγους πού ἐσεῖς εἶστε ἄθεοι».

[…]

Στό  βιβλίο μου Analogical Identities  παραπάνω, ὑποδεικνύω μέσα ἀπό τόν ὅρο «διεννοημάτωση», συνομιλῶντας μέ τόν Βιττγκενστάιν, ὅτι ἡ ἀναλογική ταυτότητα ἔχει κοσμική καί ἱστορική παρουσία. Ἡ τέλεια προοπτική ὑπάρχει ὅταν εἶσαι Χριστιανός, ὅμως καί νά μην εἶσαι, ἡ προοπτική πού σοῦ ἀνοίγεται εἶναι τεράστια. Ἡ διεννοημάτωση εἶναι μία διαδικασία μέσω τῆς ὁποίας φτιάχνεις ἕνα νόημα μαζί μέ τούς ἄλλους, καί γιά χάρη ὅλων, καί εἶναι ἀποτέλεσμα μίας διαρκοῦς διάνοιξης στον πραγματικόν άλλο και όχι στην ναρκισσιστική μου χρήση του.. Ὅλα αὐτά προκύπτουν ἀπό θεολογικές πηγές καί ἀπό πουθενά ἀλλοῦ. Θά μπορούσαμε βέβαια νά τό ἔχουμε αὐτό ἁπλᾶ σάν ἕνα ἦθος, ὅμως μέ ἐκκλησιαστικές προοπτικές εἶναι πού ὁλοκληρώνεται.

[…]

Ἀπόσπασμα Συνέντευξης τοῦ πατέρα Νικόλαου Λουδοβίκου στήν Μαρία Κορνάρου – Δημοσιεύτηκε στήν Ἐφημερίδα Ἑστία, την Κυριακή 18/08/2024.

Διαβάστε ὀλόκληρη τῆν ἐξαιρετικά ἐνδιαφέρουσα συνέντευξη μέ τόν τίτλο «Ἡ Δύση, παρά τίς ἀνακαλύψεις της, δέν ἀνανεώνεται πνευματικά» στό Ἀντίφωνο .