Συγχωρώ… άρα υπάρχω!
π. Βασιλείου Θερμού
Η συγχώρηση έχει επαινεθεί κατ’ εξοχήν από τον Κύριό μας ως η αρετή που κάνει τον άνθρωπο να ομοιώνεται με τον Θεό. (Ματθ. 5:43-48) .
Ίσως αναρωτηθεί κάποιος: «Γιατί τούτη η ιδιαίτερη τιμή»; Με δυσκολία καταφέρνουμε να ζήσουμε έστω και μία μέρα της ζωής μας χωρίς να εμπλακούμε σε προβληματικές σχέσεις, ενώ πολλοί υποφέρουν από ψυχολογικές επιπλοκές παλεύοντας με την αδυναμία τους να συγχωρήσουν πλήρως γονείς, συζύγους και άλλα πρόσωπα του περιβάλλοντός τους.
Για να μας βοηθήσει να αφομοιώσουμε την αναγκαιότητα της βαθιάς ενότητας, ο άγιος Ιωάννης ο Σιναϊτης μας έδωσε το εξής διαγνωστικό κριτήριο για την συγχώρηση: «Τότε θα καταλάβεις ότι απαλλάχτηκες από τη σήψη, όταν προσεύχεσαι για εκείνον που σε πρόσβαλε. Ούτε όταν του προσφέρεις δώρα, ούτε όταν τον προσκαλέσεις σε γεύμα, αλλά μόνον όταν αφού μάθεις για κάποια συμφορά που τον βρήκε, ψυχική ή σωματική, πονέσεις και κλάψεις για αυτόν σαν να επρόκειτο για τον εαυτό σου». Με άλλα λόγια, όταν αισθάνεσαι τον άλλον σαν μέλος του ιδίου σώματος.
Ο άγιος Μάξιμος εξηγεί γιατί ο Κύριός μας έθεσε ως προϋπόθεση άφεσης των αμαρτιών μας τη συγχώρηση που προσφέρουμε σε όσους μας έβλαψαν. Ο Θεός επιθυμεί πρώτα εμείς να συμφιλιωθούμε με τους συνανθρώπους μας, όχι για να μάθει από εμάς πώς να συμφιλιώνεται με τους αμαρτωλούς και να συμφωνεί στην απαλοιφή της ποινής τους (!) για τα φοβερά και πολλά εγκλήματα, αλλά για να μας καθαρίσει από τα πάθη και να μας δείξει ότι η διάθεση όσων συγχωρούνται συμβαδίζει με την κατάσταση της χάρης. Η Αγία Γραφή φανερώνει ότι όποιος δεν έχει συγχωρήσει εντελώς όσους τον βλάπτουν και δεν έχει παρουσιάσει στον Θεό την καρδιά του καθαρή από την μνησικακία, θα χάσει τη χάρη των αγαθών για την οποία προσεύχεται. Θα παραδοθεί μάλιστα στο πειρασμό και τον πονηρό με δίκαιη κρίση, ώστε να μάθει να καθαρίζεται από τα πλημμελήματα του ακυρώνοντας τις κατηγορίες του εναντίον των άλλων (Μαξίμου του Ομολογητού, Εις το Πάτερ ημών. Ε.Π.Ε. 15Γ 259-263).
Το συγκεκριμένο απόσπασμα εξηγεί γιατί το αίτημα για τη συγχώρηση προηγείται του αντιστοίχου για την λύτρωση από τον πειρασμό. Προφανώς η μνησικακία διακόπτει την ενότητα της ανθρώπινης φύσης, ώστε αυτή να είναι αδύνατο να ενωθεί με τον Θεό αν δεν συγχωρούμε, έστω και αν κάνουμε πολλές προσευχές ή έχουμε πολλά καλά έργα να παρουσιάσουμε. Η ενότητα με τον Θεό πραγματώνεται μόνο εν Χριστώ. Με την μνησικακία ή την εχθρότητα και τα παρόμοια, χωριζόμαστε πλέον από Αυτόν.
Θα ήταν σωστό να πούμε ότι η αυθεντική συγχώρηση μπορεί να καθαρίσει όλες τις αμαρτίες και να οδηγήσει στη σωτηρία, όχι δυνάμει κάποιας ηθικής ανωτερότητας, αλλά εξ αιτίας του οντολογικού δυναμισμού της. Επιπλέον ο Ιησούς απαίτησε συμφιλίωση ώστε να προσφέρουμε τα δώρα στη θ. Λειτουργία και να μετάσχουμε στη θ. Κοινωνία, γι΄ αυτό και ονομάζεται κοινωνία.
Σε σχόλιό του στη προσευχή του Χριστού κατά την νύχτα της σύλληψής Του, ο γέρων Σωφρόνιος κάνει τη σημαντική παρατήρηση ότι ο καθένας μπορεί να μιμηθεί τον Χριστό στη προσευχή του, στο βαθμό που προσεύχεται για όλο τον κόσμο, θεωρώντας και αισθανόμενος τους ανθρώπους ως μέλη του κοινού σώματος. Ο γέρων Σωφρόνιος προσθέτει ότι τούτο συνιστά ακριβώς την ιεροσύνη των λαϊκών, την πραγμάτωση του προορισμού του ανθρώπου, το πλήρωμα της ζωής.
Ζευγάρια, οικογένειες, φίλοι, συγγενείς, ομάδες, συνεργάτες , ακόμη και η Εκκλησία, όλοι υποφέρουμε από το αίσθημα ότι ο άλλος αποτελεί απειλή και όχι ευλογία, ότι ο άλλος είναι η κόλασή μας και όχι ο ουρανός μας. Ένας σημαντικός παράγοντας που οδηγεί στη συγκεκριμένη αποτυχία είναι ένα είδος ψυχολογικής πνευματικότητας που διαποτίζει τον κόσμο, σε τέλεια συμφωνία με την εποχή του ψυχολογισμού. Σε τούτη τη διαστροφή της πνευματικότητας ό,τι μετράει είναι το συναίσθημα και όχι το βάθος.
Η συγχώρηση γίνεται προνομιούχο θέμα για την επανεκτίμηση του νοήματος που δίνουμε στην πνευματικότητα. Μας υποχρεώνει να αποφασίσουμε αν θα επιλέξουμε τον ατομισμό των ψυχολογικών εμπειριών ή αν θα στοχαστούμε στην εκκλησιαστική αρετή της αγάπης προς τους άλλους. Η αγάπη είναι η ουσία της Εκκλησίας καθώς είναι το ύψιστο ιδίωμα του Θεού. Αποτελεί τον μοναδικό (προσδι)ορισμό του Θεού (Α΄ Ιωάν. 4: 8).
Η αγάπη για τους εχθρούς έτσι γίνεται το κορυφαίο επίτευγμα της αγάπης. Όπως γράφει ο Μητροπολίτης Ιωάννης Ζηζούλιας: «Καμμιά μορφή αγάπης δεν είναι πιο ελεύθερη από αυτήν, και καμιά μορφή ελευθερίας δεν ταυτίζεται πιο πολύ με την αγάπη των εχθρών. Η αγάπη που δεν περιμένει ανταπόδοση.. είναι αληθινά χάρις, δηλαδή ελευθερία… Μόνο όταν συμπίπτει η αγάπη με την ελευθερία έχουμε θεραπεία. Αγάπη χωρίς ελευθερία και ελευθερία χωρίς αγάπη, αποτελούν παθολογικές καταστάσεις που χρειάζονται θεραπεία».
(περίληψη από το ομώνυμο κεφάλαιο του βιβλίου του π. Βασιλείου Θερμού,
«Περάσματα στην απέναντι όχθη», εκδόσεις «Εν πλώ»)
Πηγή: Καθεδρικός Ιερός Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου Χολαργού
Εικόνα: Sculpture by the Sea